Бера ханах дола литература

 

Г1алг1ай Республика 20 шу дизарга

Г1алг1аче, Г1алг1ай мохк, ишта оал г1алг1ай даим баьхача, х1анз бахача вай лаьттах. Вай Республика къона я. 20 шу доал къаьстта паччахьалкхе вай хьакхелла. Г1алг1ай   къамо ший паччахьалкхенга бихьа никъ чоалхане хиннаб. Дукха замаш д1аихай шоай кортмукъа йолча даьхенах хьегаш, цхьаккха бокъо йоацаш вай къам дахаш.

 

Адамий дикаг1а мел дола г1улакхаш чудоаг1а общество я вай халкъо хьалъеш яр. Ший ло1аме   йолча Г1алг1ай Республика ший герб, гимн, байракх, конституци я. Цунна хетаяь оаха оттаяьча «Са хьамсара Г1алг1айче» яхача выставка хьалхара дакъа да «Бовза, беза хьай Даймохк». Г1алг1ай халкъа конституци т1аийцай 1994 шера. Цо белгалбоаккх вай халкъо хьабена а д1ахо хьоргбола а никъ. Цо 1омаду вай сийлахь Г1алг1айче еза. Халкъашта юкъера барт а, цхьоаг1о а вай конституце ч1оаг1ъеш хилар да   керттера дар. Вай байракх хьаяьй к1айча даьрех. Дуккхача хана денз г1алг1аша ч1оаг1а боча, лоарх1аме, ц1ена уйла дагайохийташ, машара т1ахьехам беш хиннаб из бос. Байракха юкъе ц1еча гома кепара а долаш солярни хьарак да. Массаза ца хадаш болча дунен лелама белгало я из. Г1алг1ай республика   герб – дунен т1а мел дахача халкъашта юкъе вай халкъ даим кортмукъале а нийсхо а езаш хилар гойташ я.

Вай къаман гимна дешаш яздаьр ва Цуров Рамзан: из вай къаман назам ларх1а йиш я. Вай Даьхен эггара лоарх1аме дола г1улакхаш чулоацаш я вай гимн. Вай   паччахьалкхен   белгалонаши, вай   истории   ларх1а а сийде а декхарийла да вай. Вай исторех лаьца «Бовза, беза, хьай мохк» яхача рубрике «Села1ада» т1а кепа етташ я к1оарга чулоацам болаш йола статьяш. Х1аьта вай къам    Россех д1акхийтта 240   шу дузаш   кепатеха арадаьннад   «Россия - Ингушетия: 240 лет  вместе» яха  книжка, арахийцараш  ба г1алг1ай 1илманхой.   1илма   тохкама   института, Г1алг1ай паччахьалкхен университета, архивни отдела болхлой. Кни¬жка хьадолалуш Дахкильгов Ибрахьама статья я «Шли в подданство не из принуждения». Цу статья т1а 1илманхочо хьахьоккх г1алг1ай къам Россех д1акхийта ха 1770 шу долга.

Цу книжка диъ дакъа да: «Из истории взаимоотношений Ингушетии с Россией», «Ингушетия в единой семье с Россией», «Ингушетия в Советской России», «Республика Ингушетия-субъект Российской федерации». «Россия-Ингушетия 240 лет вместе» яха книжка арадаьннад Ростов-на-Дону яхача городе. Книжкана юкъе тайп-тайпарча архивашкара сурташ да. 240 шу вай къаман исторен чу доккха дакъа да. Из книжка масса тайпара болча дешархошта лоарх1аме хургда.

Выставка шоллаг1а дола дакъа да «Денали эздели доттаг1ий ба» яхаш. Эхь, эздел, хоза г1улакхаш, майрал, денал, доттаг1ал, сий лакха лоаттадар, халонца 1алашдаь вахар вайга кхаьчад т1ехьенгара т1ехьенга доалаш, вай сий долча даьшкара. Эзделах, деналах, вай даймехках дараш аз щоана х1анз довзийтаргда. «Берд» яха роман яздаьр ва Дахкильгов Ибрахьам. Из роман арадаьннад 1990 шера ,Шолжа г1алий т1а. Укх романа т1а дувцаш дола х1амаш хиннад массехк б1аь шу хьалха. Роман дийшача шоана ховргда мишта баьхаб цу хана г1алг1ай. Бовзаргба цар дуненах хинна кхетам, гургда  эздел, г1улакх цар мишта леладаьд. Керттера турпал ва Берд яха к1аьнк. Романо хьагойт к1аьнка денал, эздел, майрал. Боккхаг1чарца, царна нийсса къахьегаш ва из. Х1аьтта т1ом бахьаш т1авенача моастаг1чоа духьала латташ човнаш хул цунна. Цу к1аьнка вахарах лаьца дукха хоза х1амаш довзаргда шоана из роман оаш 1одийшача. «Кукий денал» яхар дувцар да. Из яздаьр а ва Дахкильгов Ибрахьам. Ер дувцар шийтта-кхойтта шу даьннача Кукий яхача к1аьнках лаьца да. Укх дувцаро хьахьокх ширача замалахьа вайгара мохк баккха аьнна т1абаьхкача моалошца вай къамо лоаттабаь т1ом. Моалоша вийнача ший даь ч1ир леха царца т1ом бе вода Кукий. Г1алг1аша моалой юха мишта тох а, Кукех фу хул а шоана ховргда дувцар оаш дийшача.

Чахкиев Саида язъяьча «Энвер» яхача    повеста т1а вувц эздел, г1улакх шийца долаш вола к1аьнк Энвер. Повесть кепатеха я г1алг1ай, эрсий, эстонски меттала. Энвера вахар аттачарех дац. Да а воацаш, наьнаца вахаш ва из, ханага диллача з1амига вале а, цо леладеча г1улакхаша ший ханал воккхаг1а хетийт из. Къахьегама т1ера ва к1аьнк. Лоамашка волаш дарц хьекхача хана цо боккхийчарца цхьана жа к1алхардоах. Харцо ловш вац к1аьнк. Шийла боккхаг1болчар дувцачунга, леладечунга хьожаш ва Энвер. Энверах доахка хоза г1улакхаш, цун вахар шоана довзийтаргда укх повесто.

«1алам лорадар - Даьхе лораяр да» яхаш да д1ахо дода дакъа. Хоза да вай Даьхен 1алам. Лакха лоамаш, бух  дувла шийла шовдаш, шаьра аренаш .

Чloaгla хозача дешашца яздаь вай мехкарча 1алама хетадаь дукха дувцараш а байташ я вай йоазонхой. Поэта Гагиев Гирихана хьагойт шийна Даьхе мел дукха езаш я. Даймехка 1алама хетая яь «Ираз» яха байт:

Ма ираз да г1амг1ай зиза, кхесташ, белаж т1а хувшалга, ма ираз да йоккха Даьхе з1амигача дега чу хошалга!

Сигалара оалхазараш, хи чура чкъаьрий,хьайбаш, оакхарий-масса дола 1алам лорадар, деззача гlo дар вай декхар да.Ч1oaгla хоза да Шадиев Султана яздаь «Чарахьал дитар» яха дувцар. Цу т1а вувц Эскха яха воккха саг. Из ший вахача мехка ц1и хеза чарахьа хиннав. Оакхарий оамал яйза ца 1еш, цар мотт ховш ва олаш хиннад цох. Хьунаг1а вахе к1ира а, ши к1ира а доаккхаш хиннад цо, бе герз доацаш. Цхьан дийнахьа лом т1ехьадоал цунна. Лом цунна т1ехьа х1ана доаг1а а, Эскхас чарахьал мишта дитад а шоана ховргда ер дувцар оаш деше. «Шутар» яха дувцар а да чарахьа вахарах лаьца. Ше чарахь вале а , шийгара гlo эшаш долча оакхарашца Шутар мел къахетаме хиннав хьагойт укх дувцаро. Из дувцар яздаьр ва Дахкильгов Ибрахьам. Книжка кепатеха арадаьннад 1986 шера Грозне. «Шутар» деше ховргда шоана нахаи оакхараштеи юкъе доттаг1ал хила йиш йолга. Аькха мел бирса дале а, шийна даь дика хов цунна.

Плиев Махьмад-Са1ида яздаьча «Матрос» яхача дувцара т1а шоана вовзаргва шун ханнара вола к1аьнки цун говри. 31амига бакъилг йолча хана денз к1аьнка ч1оаг1а боча лелаяь говр я Матрос. Дуккха х1амаш 1омадаьдар Са1ада Матроса. Т1ем т1а йига говраш гулъю аьнна юрта хабар деча, Сийлах1-Боаккха т1ом вай мехка латта ха я. Чloaгla г1айг1а еш вар к1аьнк. Цунна в1алла а хьат1аэца магац шеи Матроси   в1ашаг1къастаргдолга. Цхьабакъда цу юрта лоарх1аш волча Ахьмад яхача воккхача саго аьннача дешаша уйлане вуг к1аьнк. «Къаманца яхь йоаца къам, нахаца яхь йоаца саг ший мохк, ший халкъ бахьан лергвоаца во1 санна веза йоах  воккхача саго».

Ц1и хезача вай  йоазонхочунна Картоева Мурада 2008 шера Нальчике «Эльфа» яхача издательстве арадаьннад «Ворх1 йиший воша» яха книжка. Уж берашта лаьрх1а дувцараши, стихаши, фаьлгаши да. Kloapгa чулоацам болаш, ч1оаг1а хоза яздаьд авторо 1аламах лаьца, наха юкъелелача г1улакхех лаьца. Иштта белгалдаккха безам ба са «Лир доага боалаш» яха дувцар. Из з1амига дале а, ч1оаг1а ма1ан долаш да. Цо хьагойт вай 1алам дийна долга, из лораде дезалга.

Х1аьта Мурада дукха бейташ я вай 1аламах лаьца. Чloaгla самукъне язъяь я цун 

«Дунен ялсамале» яха байт:

 

Гота хьазилг,

                      гота хьазилг

Зовне, зовне дек,

Баскилго а дог

                         г1оздоахаш

Ц1аста зурма лекх.

 

Д1ахо дода дакъа да «Берий вахар» яхаш.Денни бийсани юкъе хозаг1йола ха 1уйре лоарх1аш санна, шера ханашта юкъе хозаг1йола ха баьсти лоарх1аш санна, берал а сага вахара юкъе белггала хоза ха я. Бера хана 1омадаьр саг дийна мел ва сагаца хул. «31амига волаш 1омадаьр кхера т1а даь йоазув да» оалаш хиннад вай даьша. Цудухьа з1амига волча хана дика оамал 1омае еза. Нахаца дика, эздел леладеш хила веза. Берий вахарах лаьца да ер дакъа. Костоев Iалихана повеста т1а бувц Аслани Ровзани, уж ба шолабаь вошеи йишеи. Ер повесть йийшача шоана бовзаргба цар новкъостий, уж баха юрт, вай хоза 1алам, берашта юкъера доттаг1ал, цар леладу эздий г1улакхаш. Иштта шоана довзаргда царна юкъе хулаш дола цхьацца къовсамаш. Повесть араяьннай 1982 шера Грозне.

«Идиги, Мадиги, з1амига йи1иги» яха книжка яздаьр ва Чахкиев Са1ид. Повесть язъяьй дувцара кепе, иразе дахаш дола бераши, дуне дайза болча боккхаг1чареи леладеш дола х1амаш в1аши духьаллоаттадеш Повесто вайна хьагойт дунен т1а мел долча х1аманца берий бола сакъердам, цар дукха х1ама ха безам хилар. По¬весть    араяьннай  эрсий а г1алг1ай а меттала.

Берашта лаьрх1а я Ведзижев Ахьмада язъяь «Г1апур - турпалхочун ц1ерахо» яха повесть. Хьаьнала бахача юртархошта юкъе хьалкхувш ва к1аьнк. Г1апур цхьа моллаг1вола к1аьнк санна, цхьайолча хана аьрдаг1а а хул, цхьабакъда хоза г1улакхаш доахкаш, боккхаг1чар сий деш, харц лувргвоацаш ва из. Г1апура леладаь сакъердаме х1амаш, цун оамалаш езалургья шоана повесть 1ойийшача.

Берашта лаьрх1а дуккха а хоза а книжкаш да тха библиотеке. Хьадувла тхо долча  уж деша.

 

М. Булгучева,

Маг1албикерча берий библиотека болхло

 

 

 
По теме
По инициативе Министерства просвещения Российской Федерации в рамках реализации национального проекта «Патриотическое воспитание граждан РФ» путём субсидирования из федерального бюджета на период 2023-2024 гг.
С 15 марта по 5 апреля текущего года еженедельно по выходным в Ингушетии проходят продовольственные ярмарки, организованные Минсельхозом республики при поддержке администраций городов и районов.
Правительство России по поручению Президента страны увеличило размеры специальной социальной выплаты для медицинских работников, которые трудятся в сельской местности, райцентрах и малых городах.
«Движение Первых» в Ингушетии: итоги и планы - ГТРК В рамках координационного совета по взаимодействию с Общероссийским общественно-государственным движением детей и молодежи при Главе Республики Ингушетия подведены итоги работы «Движения Первых» за декабрь 2023 года и пе
ГТРК
photo 5197350783023176625_y - Администрация Малгобекского р-на В связи с профессиональным праздником и за ежедневную ответственную и кропотливую работу МУП «ЖКХ Малгобекского района» Абдулхамид Костоев вручил грамоты сотрудникам предприятия.
Администрация Малгобекского р-на
Участковые уполномоченные полиции в ходе проведения мероприятий в рамках декриминализации топливно-энергетического комплекса обнаружили, что житель Малгобека повторно самовольно подключил домовладение к газопроводу.
Газета Ингушетия
Следственным отделом ОМВД России по г. Назрань по материалам отдела уголовного розыска ОМВД России по г. Назрань в отношении двоих подростков возбуждено уголовное дело по п. «б» ч. 2 ст.
МВД России по Республике Ингушетия
Медицинское обследование в 2023 году прошли 124 тыс. несовершеннолетних жителей региона, или 96% от общего числа, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
Газета Ингушетия
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор