​Iалам лорадар хIаране декхар да

​Iалам лорадар хIаране декхар да
Фото: komecori.ru

ТIехьарча ханага кхаччалца Iалам лорадар къаьсттача наьха тоабай гIулакх хиннад, экологи а Iалам лорадарца ювзаенна хиннаяц.

1866 шера Эрнст Геккель яхача Iилманхочо хьайбайи баьцийи шоайла бола бувзами цар дебадалара доазонцара бувзами белгалбаккха аьнна оттадаьд из дош. Иштта маIан долаш хиннай экологи эггара хьалхагIа, цу хана цIена хиннад Iалам. 1970 шерел хьалха цхьа наггахьа мара гург а дац из дош. Бакъда тахан дешара моттигашка хьехаш, къеенна хиларах, массанахьа ювцаш я экологи. Из цIаьхха бола хувцам бувзабенна ба Iилман-техникай прогресс котъяьларцеи дерригача дунен нах дукхбаларцеи. ХIаьта шоаш дIа мел деш дар гайна-ганза шоашта юхадоагIаргхилар кхета ца деча дукхача наха шоай лоIамца доккха зе ду Iалама.

2017 шерах Экологен шу даьд Россе Федераце, ГIалгIай мехка а 2017 шу хетадаь да экологени къаьстта лорадеча Iаламан доазошти. Цу хьакъехьа ГIалгIай Республика экологен комитето йоккха план оттаяьй, вай мехка Iалам цIенадара а дIахо из лорадара а хетаяь йола. Цу чу йолх 85 мероприяти, хIаьта керттерачарех 7 ераш я:

— Шолже чIоагIача нувхий полигон, нувхаш къоастаяра комплекс йоттар;

— Шолжера Iам меттабоалабар;

— Тайп-тайпара конкурсаш, конференцеш, герга истолаш дIакхахьар;

— Ерригача Россе акци «ЦIена берд» («Чистый берег»);

— Вай мехкара 25 хьаст тоабар;

— Сомий гаьний 25 беш дIаер, (проект «ТIехьений бешамаш» («Сады поколений»);

— «Россе хий», «Баьццара Россия», «Баьццара бIаьсти» яхача проекташца дувзаденна субботникаш дIакхахьар.

Экологеца дувзаденна хаттараш дувцаш, ера дийнахьа 23-ча марте Яндинаькъан Джамалдий цIерагIа йолча ГIалгIай Къаман библиотеке «Экологи мохк дегIабара керттера дакъа да» яха Iилман- практически конференци чакхъяьлар. ХIаране ше-ший тайпара кхетаду экологи яхача деша маIан, дуккхача Iилманхоша тайп-тайпара оттадаьд из. ХIаьта ГIалгIай Паччахьалкхен университета химико- биологен факультета профессор волча Тоачнаькъан Юнуса Тухана ший маIан оттадаьд: экологи — вай вахара дика хьали дIоахали. Тухана дийцар наха цIераш йоагаярца лаьттана деш долча зенах, вай мехка шортта долашшехь, арахьара хьакхухьача даарах, цIа доттара материалах, иштта дукха Iалам тоадара накъадаргдолча хIамаех. ГIалгIай мехка тахан латташ долча экологен хьалах дийцар экологен комитета председатела Бабхой Мувсай Мухьмада. Цо хьоахадир, моллагIа хьалйотташ йола гIишло, Iалама зе хургдоацача тайпара, чIоагIа доалдеш, йотта езаш хиларах. Вай мехкарча лаьттан хьал а из лорадара йолча халонех а дийцар биологе Iилман кандидат йолча Дакинаькъан Къурайша Марета, иштта белгалдаьхар дIадоалаш латта зизаши баьцаши. Библиотека Iилман болхлочо Базоркнаькъан Мурада Аминас дийцар эрсий а кхыча къамий а йоазанхоша, Iаламах дог лазаш, цун цхьацца къайле гучайоаккхаш, хьехам луш, яздаьча дувцарех, романех. Россе Iаламан тIахьежаре балха йолча Цхьорой Мухьмада Мовлатхана ГIалгIайчен хиш цIенадеш а уж бIех ца дира нах тIабехаш а шоаш баьча а бергболча а балхах дийцар. Студента Дзейтнаькъан Ислама дийцар «ЦIена Шолжа» яхача проектах. Каста-каста кагийча нахаца, Шолжа хий а урамаш а цIенаеш, Iаламах дог лазарца къахьег цо.

Бакъда къаьстта цхьаболча наха, из шоай болх бар аьнна, Iаламан цIено ярах из цIено дукха говргьяц. ДукхагIа болча наьха оамал хул-кх из: «Цар болх бар из-м»- оалаш. ХIаьта хIаравар шийна тIера дIаволавала веза, «зе дой аз Iалама, лелайой аз цIено?» яхача хаттарца. Iаламо вайна тахан мел лоаттадеш дола хIама: вай кхоаба лаьтта, мала хий, цIена фо — из шедар вай тахан хIалакдеш хилча, кхоане чIоагIа ийша хургья вай. МоллагIча метте араваьлча, ядаш йола нувхаш-м тоъаргья вай Iаламах дог ца лазалгеи бусалба сага куц вайца доацилгеи хайта. Школера чудоагIа бераш хул, долхашшехь, каьхаташ е хий менна шушаш Iокхувсаш. БоккхагIчар шоашта денна масал, хьийхар мара хургдий цар? Даьр гургдацар цхьа каьхат-м, Немций мехка санна, харцахьа Iо мел кхессачох ахчанца гIод токхийташ даларе. БоккхагIчар, шоаш кхета а даь, берашта а хьеха деза из хIама. Цхьа моллагIча бес бераш ца кхетарах, говзалца а де йиш я, масала: «Iо мел кхоссача каьхатаца ираз, хозал эшалургда хьа». Ха мел йода, царна гучаяргья говзал, бакъда цIено лелаяр дегIа оамалца хургда. Дала низ лулба вайна Iалам цIенде а цIенонца даха а!

ВЕШКАРНАЬКЪАН Фатима

«Сердало» № 37

 
По теме
В дежурную часть МО МВД России «Сунженский» от сотрудника Сунженского лесничества поступило телефонное сообщение о том, что возле с.п.
Обеспечение готовности к безаварийному пропуску паводковых вод в 2024 году на территории республики стало одной из ключевых тем заседания правительства под руководством Главы Ингушетии Махмуда-Али Калиматова.
Следственным отделом ОМВД России по г. Назрань по материалам отдела уголовного розыска ОМВД России по г. Назрань в отношении двоих подростков возбуждено уголовное дело по п. «б» ч. 2 ст.
МВД России по Республике Ингушетия
Медицинское обследование в 2023 году прошли 124 тыс. несовершеннолетних жителей региона, или 96% от общего числа, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
Газета Ингушетия
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор