​Наьсарен шахьара 235 шу дизад

​Наьсарен шахьара 235 шу дизад
Фото: serdalo.ru

Наьсарен шахьара 235 шу дизарца, октябрь бетта 4-ча дийнахьа салоIама вIашагIкхетараш дIадихар Наьсарен цхьацца йолча моттигашка. ЛаьрххIадолча салоIама даькъа дIадихьар Наьсарен шахьара Культура цIагIа. Х1аьта вIашагIкхетар долалуш, Наьсаре мишта Iойиллай, цига Малсагаькъан Орцха К1арцхала малаг1а дакъа лаьцад гойташ театра даькъе болх хилар. Цу тIехьа, юкъ-юкъе хувца а луш, гулбеннарий самукъадоаккхаш халхара ансабль а, шоай ашарашца наха салоIам беш цIихеза илли алархой а бар, иштта шоашца Димаев Iалий а волаш.

Наьсарен шахьара 235-гIа шу дизача баьхкача наха юкъе дукха тайп-тайпара мехка бахархой бар, къаьстта Наьсарен шахьара бараш. ХIана аьлча царна шоай цIа санна я шоаш 1о а баь хьалкхийна Нана-Наьсаре.

Наьсарен бахархой шахьара денца даькъала бувцаш, ший къамаьле ГIалгIайчен Мехкадас Евкурнаькъан Баматгире Юнус-Бека белгалдир, Наьсаре ГIалгIайче доккха дакъа дIалоацаш шахьар хилар. «Наьсаре, боккъала а наха ма аллара, нана я. Шахьара истори духхьал дIадаха бIаьшаренаш хинна Iац, из дукхача ноахалий вахар да. Наьсарен къонгаша дукхача даькъе къахьийгад балхагахьа, йоазонгахьа, деналгахьа. Къаьстта шаьрача ГIалгIай мехка культурани экономикани юкъарал хиннай ер. Дукхача шерашкахьа ГIалгIайчен административни юкъара моттиг а хиннай».

ДIахо ший къамаьлагахьа Мехкадас белгалдир, тIехьарча 10-х шера Наьсаре, бIаргашта гуш, дикагIча оагIорахьа хувцалуш йоагIилга. Наьсаре ГIалгIайчен вахара социально-экономически хьал алсамдалара кертте латташ я, аьлар цо.

«Тахан Наьсаре, денгара ди массаза доала, алсамйоалаш, дегIайоагIаш латта. ДIа мел хьежача хьалдеш 10-12 гIат йолаш наха баха вIаштIара хьалдаь гIишлон цIенош да. Цунга хьежжа шахьара амат тIаденад Наьсарен. Хетаргахьа, укх тIехьарча 10-х шера Наьсаре хиннавоаца саг хIанз хьавеча, цунна ца йовза мегар ер шахьар. ТIехьарча хана Наьсаре чIоагIа хувцаеннай, боккъонца бIаьстий техача зизо га хозъеш мо тоалуш хозлуш йоагIа Наьсаре. Укхаза хьалъяьй дукха школаш, берий бешамаш, унахошта дарба де больницаш, вIаштIара даь лакха цIенош, низъоамала гIишлош».

ДIахо къамаьл деш Меъхкадас белгалдир, Наьсарен шахьар дегIайоагIаш, тоалуш хилара керттера бахьан шахьара да ТIумгIой Iалихан ва, аьнна. «Керттера Наьсарен таро шахьара бахархой ба. Укхаза, цхьа дезал санна, барт тайна шахьара гIончий баха. Дика, ц1ена, къахьегама нах ба укх шахьаре бахараш. Из оамал хьайоагIаш я бахархой даьшкара, даь-даьшкара. Тахан шоана хьалхаваьнна латта саг а ва денале яхь йола ший къаман во1», — аьлар Евкурнаькъан Юнус-Бека ший къамаьле.

Къахьегама аьттув бахьан долаш, дукхача шерашкахьа цIена болх бар бахьан долаш, Наьсарен 235-гIа шу дизарца, Мехкадас Баматгире Юнус-Бека ТIумгIой Iалихана ГIалгIайчен Мехкадаь цIерагIйола грамота елар.

Гулбеннарашата хьалхашка йистхулаш, Наьсарен шахьара дас ТIумгIой Iалихана бахархошта а, болх лакхача боараме белгалбаккхар бахьан долаш Наьсарен администрацена а баркал аьлар. «Доккха тешал да из тахан тхона дер, тхоай низ дIа ма кхоачча, тхоай долча хьинарца оаха кхоачашдергдолаш», — аьлар ТIумгIой Iалихана.

ДIахо Паччахьалкхен баркала грамоташ йийкъар цхьацца шоай балхагахьа белгалбайнача наха а, иштта наьсарен адмиистрацен болхлошта а. Къаьстта белгал яр укхаза цIихезача поэт, прозаик волча Темарзнаькъан Башира енна «Наьсарен шахьара лерхIаме вахархо» яха цIи. Цунца Мехкадас, ловца боаккхаш, даькъала а вийцар из.

В1ашаг1кхетаран лаьрхх1а дола дакъа чакхдаьлча Малсагнаькъан Оарцха КIарцхала цIерагIа йолча парке а, культура цIенна хьалхашка а, этнографен ресторана коа а наьха шоашта салоIаш саготалла лелар хилар. Цига а дукха тайпрара кийчяьь сало1ама моттигаш яр. Ше доал деш йолча шахьара бахархой Наьсарен денца даькъала бувцаш, ТIумгIой Iалихана аьлар:

«Хьамсара новкъостий! Тахан вайна дукхаезача Наьсарен 235 шу даьннад. Истори бустамга хьежача, вай шахьар хIанз а къона я. 18-гIа бIаьшаре чакхйоаллаш йилла Буро санна йола Наьсаре ГIалгIайчен юкъара моттиг хиннай, дIахо йодача хана а хург я иштта. ТIехьарча шерашка ГIалгIайчен Iаьдала, къаьстта Мехкадас Евкурнаькъан Юнус-Бека гIо- новкъостал дарца, кердача замано вахаре эшаш дIадехаш мел дола хIама кхоачашде аьттув боал вай. Бакъда, эггара йоккхагIйола Наьсарен таро шахьара бахархой ба. Аз дерригача сай дег тIара даькъала дуцв шо Наьсарен денца. Машар, ираз, беркат ма эшалда вай шахьара а иштта шахьара бахархошта», — аьнна, ловца баккхарца чакхваьлар шахьара да ТIумгIой Iалихан.

ДIахо Наьсаре хьахиларах лаьца.

Духтохкархоша яхачох, Наьсаре нах баха кхера заман хана денз. Укхаза Iилманхошта кораяьй шовзткъа эзар шу хьалха денз нах баьхалга хьагучадоаккхаш йола белгалонаш. ХIаьта гIалгIай укхаза баха эзараш шераш да. «Наьсаре» яха дош ширача гIалгIай меттала «наьна лаьтта, наьна аре» яхалга да.

«XIII-гIча бIаьшере моалоши, XIV-гIа бIаь шу чакхдоалаш АстагIча Темара бIынои шозза боха а баь, гIалгIай лоамашка хьалчутеттаб. Цул тIехьагIа цхьан юкъá да воацаш иллай ер моттиг.

XVI-XVII бIаьшерашка гIаьбартоша доал даьд Наьсаренна. Цу юкъа гIалгIай, лоамашка бийба а бийба, низ а Iоабаь, шоай аренашка IокIалбувла болабеннаб», — йоах ц1ихезача духтохкархочо Коазой Дауда нурдина. XVIII-гIча бIаьшере ткъаь иттлагIча шерашка гIаьбартой дIабахаб укх мехкара, гIалгIаша, довнаш деш, кхы бита а ца бита. «Цу хана Наьсаре дукха листа хьунаш, ушалаш йолаш моттиг хиннай. Цу хана укхаза Кавказе дахача тайп-тайпарча къамех йола гIаьрахой тоабаш лелаш хиннай. Шолжаи ГIалмени лакхенашка яда шоай юрташ цу гIаьрахоех лораеш, Наьсар Шолжах дIакхетача метте ГIалмистерча гIалгIаша ха лоаттадаьд», — йоах д1ахо духтохкархочо Коазой Нурдина.

1810-гIча шера бIаьсти, ГIалмийистера гIалгIай, Наьсаре юрт а йилла, баха Iохайшаб. Уж хиннаб массехк тайпан нах: ТIаргамхой, Аьгахой, Хамхой, Йовлой, Сиккамбухой (Оздой), Кхоартой иштта кхыбараш а. Цу наха хьалха латташвар ТIаргимхой Малсага-къонгех ваьнна Оарцха КIарцхал хиннав. Эггара хьалха укхаза баха Iохайшача гIалгIаша Оарцха КIарцхала-Юрт йиллай, кIеззига тIехьагIа Iовлурга-Юрт. 1810-гIча шера гурахьа, гIалгIаша бокъо а енна, Наьсар Шолжах дIакхетача моттиге, лакхача берда тIа Буру йиллай эрсаша. Цох а Наьсаре (эрсижй меттала – Назрань) аьнна цIи тиллай. Иштта хьайолаеннай Наьсаре.

1944-гIча шера гIалгIай Сибаре бахийтача хана, Наьсаре хIирашта дIаенна хиннай. Цар цун цIи хийцай, «Коста Хетагурова» аьнна. Бакъда, 1957-гIча шера гIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа, Наьсарен цIи юха метта оттаяьй. Шахьар яьй Наьсаренах 2967-гIча шера октябрь бетта 16-гIча дийнахьа. ХIанз Наьсаре ГIалгIай мехка йоккхагIйола шахьар я. Хоза тоалуш, лакхлуш, дег1а йоаг1аш латта из. «Нана-Наьсаре» аьнна йоаккх гIалгIаша цун цIи. Я а я из ГIалгIайчен нана. ХIана аьлча водар воагIар, Наьсаре гIолла чакхвоал.

Матенаькъан Илез

Газета «Сердало» № 154

 
По теме
В связи с предстоящим юбилеем 100-летия образования ингушской государственности, Министерство культуры напоминает о Республиканском конкурсе на создание лучшей композиции, в рамках подготовки к юбилейному праздничному мероприятию.
Источник фото: Фото редакции Полиция от местной жительницы узнала, что женщина, которая назвалась Светланой Федоровой, под предлогом продажи посредством соцсетей мебели, бытовой техники и посуды, в 2022-2023 гг.
Источник фото: Фото редакции Национальный проект «Демография», как известно, нацелен на улучшение благосостояния семей за счет мер финансовой помощи, которые будут способствовать повышению рождаемости,
Глава Ингушетии Махмуд-Али Калиматов проверил, как ведутся восстановительные работы в многоквартирном доме, который пострадал в ходе проведения контртеррористической операции в Карабулаке.
В Государственном музее изобразительных искусств Республики Ингушетия открылась выставка произведений живописи «Вместе с Россией!».
В Назрани в 2025 году планируется обустройство 4-х общественных территорий - Республика Ингушетия Глава Ингушетии Махмуд-Али Калиматов в своем телеграм-канале призвал жителей проголосовать за выбор дизайн-проекта территории по федеральному проекту «Формирование комфортной городской среды».
Республика Ингушетия
В Республике Ингушетия объявлены имена победителей и призеров регионального этапа Всероссийского конкурса научно-технологических проектов «Большие вызовы».
НИА-Кавказ - Ингушетия
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Суд апелляционной инстанции по уголовным делам Верховного суда Ингушетии 28.03.2024 рассмотрел материал досудебного производства по апелляционной жалобе защитника на постановление Магасского районного суда,
Верховный Суд
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования