​Соца къахьегаш хинна саг…


(Ужахова Хадижата 100 шу дизарга)

Са ираз хиннад дуккха цIихеза гIалгIайи нохчийи бовза, царца бувзамаш, гIулакх леладе. Цу тайпарча нахах цаI яр Ужахов Мусе Хадижат. Из яь хиннай керда зама эттача 1917 шера Мочкъий-Юрта. Ше а яр из кердача нахах тара, оамалаш массане санна йоацаш, шийх къаьнарча заман тIехьадиса гIулакхаш ца доахкаш, бувцача метта а леладеча хIаманна а ехкаенна йоацаш.

Эггара хьалха сона из яйзар цун книжкага гIолла. ЗIамига кIаьнк волча хана денз, «Къонача поэта библиотека» аьнна цIи тIатеха диткъа книжкаш дешаш оамал яр са. Цу библиотеканна чудоагIаш дар цо яздаь «Лоаман йоI». Къона йолаш даьккха сурт тIадолаш, баьццара бос лесташ дар из книжкилг. Цу хана хIанз санна дукха бацар байташ язъеш бола гIалгIай кхалнах. Цул хьалха духхьал цхьа Мальсагова Фатима мара хезаяцар сона, цу лостамагIа болх бу оалаш. Йовза а еша а безам чIоагIа бар. Кхалнаьха стихотворенеш, вай фуннагIа дувце а, кIаьдагIа, безамегIа, къахетамегIа хул. Иштта хийтар сона Хадижата язъяьраш а. Цар чулоацам, язде аьнна хержа хIамаш тайп-тайпара а дукха а дар. Царга тахан хьожаш хилча вайна короргда Даьймехка, Iалама, нанна, ялата, дийнаташта, кагирхошта, наьна метта хетадаь йоазош. Укхаза наьна мотт хьоахабаь болаш, белгалдаккха лов цох дола, дуккхача школашка хьалтеха доахка, дешаш яздаьр Ужахова йолга. Шоана дика довз аьнна хет сона уж:

«Наьна шурийца цIийх чубенна,

ГIалгIай мотт,

Боча хеташ, со хьа сийна

Гораотт.»

Вешта аьлча, къаман мотт безаш, саг хиннай из. Цунна хьалхашка гораэтта латт со яхилга дац поэтессай уйлашца. Нагахьа санна наьна метта Iа сий дой, цу меттала язде, из дIабувца хьона хой, хьамсара хеташ, биц ца беш лелабойя, цунна горалаттачоа нийса ва хьо. Из ала гIийртай гIалгIай йоI.

Сона цIаккха дага дацар, Ужахова Хадижати сеи цхьана болх беш хург ма дий аьнна. Со Нохч-ГIалгIай книжни издательстве балха вар, корректора декхараш кхоачашдеш. Цу заман чухь дукха бе-бе книжкаш арадувлар. Царех дар исбахьален литература (романаш, повесташ, дувцараш, стихотворенеш, пьесаш), политически чулоацам бараш, школанна эша дешара, метта книжкаш, хьехархошта дола методически новкъостал. Цхьан корректора низткъо болх бар из. Из дар 80-гIа шераш чакхдоалаш. ШоллагIа корректор санна балха ера цига Ужахова. ХIанз сона гур, диткъача книжка тIа яьгIа берашха йоI а йоацаш, йоккха саг яр. КIезигагIа дале а, 70 шу хургдар цун цу хана. ХIаьта а дика лелалуш, дегIа кеп эшаяланза, бувцача метта шаьра, шийна безам тIаозаш яр из гIалгIай кхалсаг.

Цу хана книжни издательство яр, Шолжа-ГIалан керттерча Ленина урамагIа. «Нохчий гастроном» оалача тиканна лакхе яр из, шоллагIча гIата тIа. Къаьнарча IаьдалагIа даь, йийлла локъаш (балконаш) йолаш, цIа дар тхо чухиннар. Корректорски яр эггара гаьнагIарча а сатийнагIарча а миIинге. Шин цIенах латтар вайнаьха литературан корректорски. ДIачуваьннача доккха цIа дар. Цу чу ягIар нохчий шиъ корректор, арадоалача книжкай дикалга, нийсалга хьожаш йола цхьаькха кхалсаг. Цу чура хьалчувоалаш дар, цхьа истол оттадилла мара доаца зIамагIдола цIалг. Из сона хьаденнадар. НиI яцар тхона юкъе, алхха кIадаш мара. Виситаева, Асхабова, Джабраилова – уж кхоъ яр, гIалат доацаш, нохчий литература хьадеш хиннараш. ГIалгIай литературан кхел согеи Хадижатагеи яр. Бакъда Iеш-м эгIарча, нохчий корректораш багIача, цIагIа яр из.

Юххьанца из балха енача хана, цхьа юкъ яьккхар оаха довзаш, къамаьл деш дагIаш. Хадижата книжка айса зIамига волаш дийша хилар, цун стихаш безаме йолга белгалдаьккхар аз. Са къамаьла духьала, уж язъяь дукха ха я, алар мара кхы хIама аланзар цо. Цул тIехьагIа, тхоай болх дIаболабир оаха. Iуйран ше балха хьаеча, бераш долча классе чуяьннача хьехархочо санна, чIоаггIа: «Iуйре дика хийла шун!» — оалар цо цхьатарра массанега. Кхы йист хургьяцар. Шортта ший мора полтув Iо а яьккхе, болх бе йолалургьяр. Шийга цхьанне моллагIа хIама хатталца, къамаьл деш оамал яцар цун балха. Болх болча хана а боацача хана а, шортта ший истола тIа хьатIахайна ягIаргьяр, кхычарна мисхала зираттал новкъа йоацаш. Аз цкъаза тамаш йора цох, сов сабаре, йистхилар доацаш хиларах. ХIаьта кхалнаха цунца къамаьл доладича, дувца хIама-м шорта хулар цун, амма из дувцача хана а, сих ца луш, ше оалача дешах шиш байташ, хулар Хадижат. Сайна белггала йовзаш ца хилча, аз цох аргдар, прокуратуре е суде болх беш я из, аьнна. ХIаьта а бегашта тIера яр из гIалгIай йоккха саг. Цо цхьадола хIама аьлча, дуккха ха йоаккхар оаха белам дIа ца боалаш. Бегаш а бар цун таханарбараш санна боацаш, къаьнарча замангара хьабоагIа аргдолаш. Вай заманца кхийнарашта ховрг а дацар, иштта хIама ала. Цхьаькха цхьа хIама а зийнадар аз цун оамалца. Нах аркъалбаха белабаллал хIама ше аьннадале а, бакъда ше-м цIаккха елацар из ше аьннача хIамах. Елакъажар оттарал башха, хувцалуцар цун юхь.

Делкъа ха тIаэттача, шортта ший полтув тIа а йийхе, дIайодар, цхьабакъда юхайоагIаш минот тIехьайисе ягIацар. Сахьата гургал санна нийса лелаш саг яр из. Дукха ца говш, со балха тIа кIеззига лакхвир, массово-политически литературан редактора балха тIа хьожавеш. ТIаккха тхо наггахьа мара бIаргагуцар. Кабинеташка чуухаш, Iохувшаш, хабараш дувцаш лелаш оамал цун а яцар; гIулакх эттача мара из йолча чуводаш со а вацар. Ужахова Хадижата дукха ха яккханзар издательстве, ший лоIам хиларца, цигара дIаяьлар из. ХIаьта а цо яьккхача лоацача хано а, даим дег чу яха йитай гIалгIай хьалхарчарех цаI хинна потесса.

Нохч-ГIалгIай республика ехачул тIехьагIа, со Наьсаре цIавера.Цхьацца хIама ийше, тика чу, базар тIа чуотта везаш нийслора. ХIаьта Хадижат а кхетар сох укхаза. Дахар-денар хоаттаргдолаш гарга а, йистхилар доацаш, вIаший гаьна а нийслора тхо цкъаза. Дика хетар из иштта лелалуш, могаш йолаш. Ца гуш дикка юкъ яьлар. Кхетаде хала дацар, йоккха саг вайцара къаьста хилар. Ужахова Хадижат кхелхай 2008 шера. Аз доаккхал ду, сайна из йовзаш а цунца цхьана болх баь а хиларах.

Тахан бе-беча классашка Iомадеча меттах долча книжкаш тIа да Ужахова Хадижата яздаь мугIараш, цар Iомаву догцIена, камаьрша, Iимерза, вахара хам беш хила. ХIаьта къаьстта а цар сомайоах хозагIйола уйлаш:

«…Уйла, уйла, кхы а кIоаргле,

Адамий хьашташ кхоачашде!

Хьайгара доагIар Iа наха ле,

Ховргда царна хьа сийде».

С. Арчаков

Сердало

№ 91 (11827), суббота, 24 июня 2017 года

 
По теме
ВЫШЕГУРОВ Мухьмад Безамал чloaгlaгla ХIама дац, йоах, лаьтта, ХIаьта а цул чIоагIагIа Iоажал я, йоах.
В связи с предстоящим юбилеем 100-летия образования ингушской государственности, Министерство культуры напоминает о Республиканском конкурсе на создание лучшей композиции, в рамках подготовки к юбилейному праздничному мероприятию.
Источник фото: Фото редакции Полиция от местной жительницы узнала, что женщина, которая назвалась Светланой Федоровой, под предлогом продажи посредством соцсетей мебели, бытовой техники и посуды, в 2022-2023 гг.
Источник фото: Фото редакции Национальный проект «Демография», как известно, нацелен на улучшение благосостояния семей за счет мер финансовой помощи, которые будут способствовать повышению рождаемости,
photo_5343742741852575501_y (1) - Министерство культуры ГБУ «Филармония им. А. Хамхоева» станет организатором конкурса, в котором могут принять участие все желающие.
Министерство культуры
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Суд апелляционной инстанции по уголовным делам Верховного суда Ингушетии 28.03.2024 рассмотрел материал досудебного производства по апелляционной жалобе защитника на постановление Магасского районного суда,
Верховный Суд
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования