Вахар а заманга хьежжа хул (А. Ведзижева «Шелбенна кхуврч» яхача романах)

Ха дIайоде а, вахар хувцалой а, нах эргабувле а, вай литературан юкъе хулаш дола хувцамаш сел дог деладеш а дац. Къаьстта а из доагIаш да роман яха цун жанр дегIаахара а, хьакхоллаш долча романаша шоай чулоацамца дешачарна салоIам бара а. Тахан а тIехьа гIалгIай литературанна юкъе керттера, дикагIдола романаш санна лархIа дезаш да 50 – 60 шу хьалха яздаь хиннараш. Царех да Чахкиев СаIида, Боков Ахьмада, Базоркин Идриса, Плиев Махьмад-СаIида кхеллараш. Уж наха дукхагIа довзаш хилара массехк бахьан да. Цкъа-дале, уж хьалхара доккхий йоазош да цу лостамагIа даь. ШозлагIа-дале, шоай чулоацамга диллача, къаман вахаре тайп-тайпарча ханашка ийтта лоархIаме дешаш да цар гIеттадераш. КхозлагIа-дале, критикаша дийца, даьшха, дикадар а водар а техка да уж. Ала деза, критикаша а дикка гIо ду моллагIа произведени дIайовзийтара: езайолийташ е гоамйолийташ.

Укх тIехьарча хана яздаь романаш, лакхе хьоахадаьраш санна, дешаш, дувцаш дац. Цун а ший бахьанаш да. Эггара доккхагIдола бахьан да, гIалгIай шоай къаман метта хийрабаьнна хилар. Наггахьа саг гургвац хIанз, гIалгIай меттала яздаь книжка бедоаллаш. ШоллагIдола бахьан да, шоаш даь йоазош уж деша ловрашта дIадовзийта йиш цахилар. Массане аьттув балац царна ханнахьа кепа тоха, уж арадаха. Из дувзаденна да типографе беча балха маьхаш лакха хиларцеи царна дIадала кхоачам боллаш ахча авторашка цахиларцеи. Цхьаькха а да укхаза белгалдаккха дезаш. Вай хьалха дIабахача йоазонхоша санна къахьегаш, шоай йоазош кIоарга чулоацам а хоза мотт а болаш хилийта хац тIехьа тIакхийнарашта. ХIаьта а цхьацца толамаш даьхад таханарча йоазонхоша а. Масала, царех да Кодзоев Iийсай «ГIалгIай», Картоев Мурада «Дошо цIий», Матиев Iаббаса «Аьттув» яха а кхыдола а балхаш.

Тахан са ювца безам ба, дика яздаьдале а, наха кIезига дешаш а дувцаш а дола йоазув, цун автор ва вай литературан классик лархIа везаш вола Ведзижев Ахьмад. Дукха дувцараш, повесташ, стихотворенеш язъяьй цо, бакъда роман цаI мара яздаьдац, хIаьта из дика а яздаьд. МоллагIа йоазув Iо а дийша, юха цун чулоацам дагабоха хьо велча, из хьона дагабоагIаш ца хуле, цу тайпара книжка дика да оалилга дац. Ведзижева «Шелбенна кхуврч» яхар шаьрача меттаца, тайп-тайпара сурт-сибаташ кхоллаш, заман лоаттам а цун керттера белгалонаш а дика гучайоахаш, яздаь да. Цох дукхагIа дувца дезар аьнна хет сона, критикаша а йоазонхоша шоаш а.

Ше кхувш воагIаш, 10 – 15 шу даьнна волча хана, вай мехка хинна вахар, шийна дайнар, хезар да автора укх йоазонга гIолла вайна довзийтар. Цунна санна из вайга хьадувца ховргдацар ювцаш йола зама шийна бIаргайовнза волча сага, хIана аьлча цаховш дола хIама дувца атта дац, дувце а кхоачам боллаш дизаи нийсеи хургдацар из.ТкъоалагIа, ткъаь иттлагIа шераш, вайна ховш ма хиллара, беркате хиннад гIалгIашта. Цу заман чухь хьахиннад вай йоазув, дешар, школаш, дегIаенай культура, литература. Кхы а дукха да уж, цу мугIаре хьоахаде йиш йола хIамаш. Царна юкъе а къаьстта лоархIаме моттиг дIалоацаш хиннад колхозаш яхкар, историкий меттаца аьлча коллективизаци чакхъяккхар. Ведзижева ювцар Iаьдало из болх дIаболабе лаьрхIа хана юкъ я. ХIанз а цхьаккха колхоз яц гIалгIай мехка, бакъда уж хьае кийчлуш бола нах гучабаьннаб, кастта вIашагIйохкаргйолаш я уж. Болаш ба юрташка бIаьхий а къе а нах. БIаьхийбараш боха а беш, цар рузкъа: доахан, жа, ялат – колхозашка дIадала лерхI. Ишттача бIаьхийча нахах цаI ва романа керттера турпал Сардал. Из мел эшар долаш: бIаьш ара дIахийца дажаш лелаш жа, хоза дика боахам, дезал – вахаш ва. Цун кхо воI ва Мухарбики, Iумарбики, Джабиги яхаш, цхьа йоI я – Мадина. Латтача замано бекъаш латт Сардала дезал. Царех цаI къаьнара Iадаташ дезаш ва. Из ва шоллагIвола Iумарбик. Арахьа молла дешар дешаш а хинна, цIавена, юртара молла хила кийчлуш ва из. Цунна дезац дешар, нах цхьана болх беш хилар. Из кийча ва кердадар вахара юкъеда гIерташ бола нах а цар дезалаш а боабе. Цудухьа тох цо юртарча партячейка секретарь волча Асхьаба цIенах цIи. Цун нанна Зайбийна герз техе чов а ю. Из теркалде ловш вац Асхьаб ший воккхагIволча веший доттагIа хилар, ший йишийна дукха везаш, шийца цхьана кхийна хилар. Юрта дувцача хабараша, цхьацца динца дувзаденна харцахьара хьехамаш цунна даьча наха бокъонца аькхан хьисапе верзаваьв из. Цудухьа леладу цо шийца герз – тепча. Нах, нагахьа уж ший новкъа нийслой, боабе дагахьа ва Сардала шоллагIвола воI. Юххера, ше вуйт цо, кхы оамал тIа цаварах, Iаьдала а наха а зуламаш деш, эбаргваьнна леларах. Асхьаба карах ла из, цун цIенах цIи теха воаллчача хана. Шийна даьча довна духьала дов деш, меттахьа тепча тох цунна парте викал ваь дIаоттаваьча юртахочо.

ВоккхагIвола воI кхыча тайпара дог-уйла долаш, Iаьдала балха тIа лелаш, кердача Iаьдало дахьар къоабалдеш а из чIоагIдечар мугIарашка а ва. Из ва Мухарбик. Колхоз йилла аьнна яйтача комиссенна юкъе ва из. Ший дас, зIамагIволча вошас леладер дег чура дезаш вац. Цу тайпарча нахаца а доацаш, кердача заман хIама чIоагIде гIертарашца да цун хьоашал, вахар-вар, къамаьл, Iохар-гIаттар. Цудухьа цох дукха тIехьале хеташ вац дезала да Сардал. Цо дукхагIа хьатIаувзар а йоакхо ер а Iумарбик ва, из ба цун оагIув, чIоагIале. Мухарбиках Сардала йоах: «Цунга сайна фу новкъостал дулургда хац, вешта айса яхар хилча, парте ца вахийта волийтарг-м вар».

Хьагуча тайпара, романа тIа бувцар классови къовсам ба. БIаьхийбараши къебараши ба вIаший товсабала кийчбенна латтараш. Цхьан оагIора ба зуламе бола Сардал, Iумарбик, кулак ва аьнна вохаваь Хьадрис, ИбрахIим, ТIахIир-молла, кхыбараш. Царна духьаллат ахархойи болхлойи бокъо яккха гIерташ бола цар юртахой: Къоасам (юртда), Iаббас (кучер), Берд (колхоза председатель), цун воI Шамсудин (школан директор), Ажиев Назир, Маслов Александр, Дуда (жаIу), кхыбараш. Маьрах дика лоархIа ца йой а, кердача Iаьдала духьала яц Сардала сесаг Макка, йоI Мадина. ХIаьта а, гаьнарча ханагара денз хьадоагIача беса, цар сий ду, ладувгI дезала даьга, мел охца, гIожа, довне из шоашца вале а.

Фуд керттерча турпала Сардала дагадоаллар? Цун новкъа дац юртарча наха колхозаш ювцар, уж яхкар, нах цига балха ахар, ше Iадда витачахь. Кхоъ хIама да цунна чIоаггIа Iаткъаш, новкъа долаш. Цу кхаь хIамо сомайоах цун дег чура эгIазал. Хьалхардар да, дIахийца лела бIаьш дола жа колхоза дIадала безам цахилар. Цунга уж ца кхачийта, доа а деш, Буро тIарча базар тIа дохка кхухь цо. Амма цунна хеттача тайпара аьттув балац, уж дерригаш ший доала дерзаде. Юххера, цун ший воI Мухарбик юкъеволаш болча наха лоахкийт цун жа, Iаьдала карадолх уж. ШоллагIа хIама да Сардала чIоагIа садуаш, колхозаш яьхкача, истий а юкъара хургба, яхаш, наха дувцаш хилар. Цу тайпара хабар арадаьккха хиннад коллективизаце моастагIаша, из гIулакх дохаде а нах цунна духьалбаха а дагахьа. Каст-каста хетт цо, кердадар дIадоладаь болча нахага, бакъдий истий массане юкъара хургба яхилга. Цар ше дIакхетавича а, тешац из цар дувцачох, ше Iехавеш санна хет. ХIаьта а наьха хоза кхалнах бIаргабайча, ше-м кийча ва царца моллагIа хьарамле лелае. Буро тIа дулх дохкаш латташ, цунна тIайоагIа хоза дегI-кеп дола кхалсаг. Цунга безам баха ва Сардал. ДикагIчара дулх даьккха ше дIайохийташ, ше йолча вола аьле, адрес лу вокхо. Цун хозало, корта хьовзабаь, ше воккха волга, дезал, сесаг долга – деррига дицду цунна. Хоза кийчвенна, сесага оапаш бийце, декхар хьадаккха вода ше аьле, цу кхалсага наIарга вода из. Хьаараваьннача фусам-дас йийтте габвоаккх Сардал, бат а йохаеш: борд бий мо дийстадар, цхьа бIарг дестамо къайлабаьккхабар. Цу моттиго хьагойт вайна, Сардала нигаташи уйлаши цIенача дагара ца хиннилга. Эсала саг хиннилга гу дIахорча моттигах. Духьалъотта низ ца кхоачаш, цигара ведда кIалхарвоал из, цул тIехьагIа: «Дага а доацаш, цIаьхха вийлхар Сардал. Цхьаккха дича а сатохадаланзар цунга, шинна кулгаца корта а лаьца велхар из». Ше наха бIарга мишта вайтаргва хацар, уж юхьмараш йолаш. ХIаьта а ший сий дожаргдоацача тайпара дIадерзаде хьож из, дезала а юртахошта а хьалхашка, шийца нийсденна хIама. Декхар доаллача сагаца къовсам баьнна, дIа-юха тохар хиннад тха, оал. Вешта аьлча, оапаш бувца а хьарама хетаргдоацаш ва из.

Кхы а доккхагIдола зулам хьахул цох. Буро тIа сихагIа жа дIадохка ухаш волча Сардала, базар тIа тIавоагIа укхунна йийтта кхыча къамах вола саг. Цигга цунна шалта тох цо, лерг доаккхаш. Говр-ворда кIал а дите, ведда дIавода. Бехках кIалхарваланзар хасапхо. Лаьца чу а велле, 4 шу суд ю цунна. Фу бахьан долаш даькъазваьлар Сардал? Наьха хозача кхалсага безам тIабахарах, Iаьса уйла дага йолаш, цунна наIарга вахарах хилар уж шедар. Дикача саг никъ бацар цо бихьар.

КхоалагIдола, бIарга чу доалла хIама санна, цунна новкъа хиннар дар, школа йиллари юртара бераш цига ахари, боккхагIчарна лаьрхIа болх беш ликбез хьаеллари. Вешта аьлча, цу дунен дешаро наьха кхетамаш толхаду, уж гоалбоах аьнна хеташ вар Сардал. Ший йоI цига яхийтанзар цо, дIалочкъайир, кхыметтел цIагIара ара ца йоалийташ. Цкъа ше чувеча, дешаш ягIача Маккий оаз хезе, цунах лат из, корта цIеша бузаш. ХIаьта а магац Сардала заман дикача хIамашта сунт тоха. Цун эггара зIамагIвола воI Джабиг, даьна хIама ца хайташ, хьужарера хьа а ваьле, Шамсудина школе деша вод. Ший хур ду цо, из цигара эккхавайта гIерташ. Директора да Берд волча дехар де а вода, Шамсудинага эккхаве алийта дагахьа. ХIама хилац, хIана аьлча Берд вар цу юрта воккхагIа а; нах сердалга, аттача вахарга баьлча дика хеташ а вола саг. Эттача гIулакхо уйла яйт Сардалга. «Кхыметтел нийса когаш тIа ураотта ховш вац, хIаьта а шийна ловш дар леладе гIерт», — йоах цо ше-шийца зIамигача Джабигах.

Ший тайпара кхеллад укхаза Сардала сесага Маккий сурт-сибат. Из цу хана хиннача гIалгIай истий юкъарадерзадаь сурт да ала мегаргда, хIана аьлча Макка я къаьнарча IаьдалагIа кхийна саг. Маьра сий дар, цо ший букъ тIа дахча доахе а из лархIар, дезалах дог лазар, уж вIашкаувзар, царна да гоам ца валийта гIертар, маьра оагIув хилар, цо леладер заманца товш деце а… Иштта я Макка. Вешта аьлча, чувенача сагага елаялари, сискал оттаяри, маьра яхар дари — уж декхараш да цо керттерча даькъе укх романа тIа кхоачашдераш. Кхыйола бокъо Сардала цунга кхоачийташ яцар.

Ший тайпара а ийрча а хул цаI мара йоацача Мадинай кхел. Дас моллагIа во хIама леладой а, из да ва, из везаш хила беза дезалхой аьнна, хет цунна. Ара ца йоалийташ, деша ца йохийташ, лечкъаеш, Сардала йоагIаяьча тайпара ба цун вахарах, дуненах бола тIехьабиса кхетам. Ахча денна, Сардал набахтара аравоаккхилга дувцача: «Ма ираз дар цунах гIулакх хуларе, цхьаккха хIаманна гIайгIа ергьяцар аз дади цIавоагIаре», — оал Мадинас.

Дас аьннар деш, айхье йоI я аьле хеталу Мадина. Бакъда дIахора цун гIулакхаш дайзача, из кегаенна саг йолга гучадоал. Вешта, цу тайпара ца хилча йиш а яцар цун. Хьаькъал, де дезар фуд хар, де цадезар фуд хар дешарца Iомаду. Из дешарах хIама ховш яцар. Цудухьа атта Iехаелар. Саварбик вар налогаш йоахаш вола болхло. Цар юртара вацар из, арахьара тIавена вар. Бакъда Сардала шийна болча аьттонна а пайданна а шоай цIагIа ваха чувитавар из. Чувитарах пайда а ца боалаш, доккха зулам даьлар. «Эггара чIоагIагIа из укх фусаме чуувзаш хиннар Мадина яр. Массайттаза шоаш цхьаь болаш, цунца бегаш баьбар цо. Цхьаккха хIама хоаденнадацар цунна, бегашта из духьала йолаш. Ший оамалах йоI шийна духьала цахилар лерхIар цунах. Кхыметтел цкъа цо пхьарс лаьцача а духьале янзар йоIа»…

Сардала ший йоI «гале чу йоаллаяр», из сий довргдолча хIамах лораяр пайда бац, йоI ше цох лоралуш ца хилча. Ший пхьарс лаьцача хана, кхы сох пIелг хьа ма хьокхабалийталахь, хьокхаболийте мегаргдац хьона, Мадинас аьннадаларе, Саварбик дIахо дIайодача хана цунна юхевоагIаргвацар. Из цо цаалар бахьан долаш, ийрча хIама отт Сардала цIагIа. Укхунна-м фуннагIа дича а мегаргда аьнна, хет зIамигача сага. «Саварбик чуваьлча, хоа а даланзар цунна. ЙиIий басилгаш тIа кулгаш а дехка, хьовзаргбоацаш цун корта хьалаьцар Саварбика… Кулгашца ше из дIатетт мотте а, цхьаккха духьале яцар Мадинас, цо доахача барташта, цул совгIа, уж кхоачадалар кхерар из. Бакъда Саварбик къаста дага вацар. Пхьарс а лаьца, ше волча цIагIа чуйигар цо Мадина».

Ер говзамеча литературан йоазув да, укх тIа автора ший безам болчча тайпара кхолла тарлу турпалий сурташ. Бокъонца вахаре хила тарлой Мадинаси Саварбикеи даьр санна дола хIама? Хала хете а, тахан а нийслу вай кагирхошта юкъе цох тара дола хIамаш, нийсагIа аьлча хьарамленаш. Юххера а, вIалла бехке воацача сагах додаш, цунна тийшаболх хулаш а нийслу цох. Фу хул дIахо? Iаьса хIама шоаш даьчул тIехьагIа, кхы дехкебаьнна хIама а дац цар. «Кортилг Iогарга а бихьа, бордашта барт баьккхар цунна Мадинас. Бордех мотт хьекха, цун бIаргашка велакъежар отташ ходелар йоIа. Ше а елакъежар из». Укхаза гу вайна, Сардал шийна дукха веза яхе а, цо аьнначун тIа из йоацилга. «…Дагахьа елаелар Мадина, из дагадехача. Цунна хинначох лораеш ма йоагIайорий из дас цIагIа».

Кхыча сагага маьре дIаялале, ше дIайига оал цо Саварбикага. Шоана дагадоагIе, иштта хьал эттадар Боков Ахьмада «Беке къонгаш» яхача романа турпалашта Аьсетаи Хьусенаи юкъе. Цига-м Хьусена йодайийя дIаюг Аьсет, хургдолча эхьах кIалхаръяьккхе. Бакъда, Саварбик, югаргья ше аьннадале а, дIайига воалаш вацар. Цул тIехьагIа, кхы Мадина дIа ца югаш, юртара дIавода из, гIалий тIа болх бергболаш. ХIанз мара сомабалац йиIий сакхетам. Шоай цIагIара тепча а ийце, шийца Джабиг ваьккхе, къайлагIа городе йода из, Саварбикага ше дIайигийта, дIа ца юге из ве лаьрхIад цо, тепча йийтта. Вув цо Саварбик.

«Ювлаелча санна, йист ца хулаш, вежа уллача Саварбика тIа а хьежаш, латтар из. Йийнна тепча а вежа саг а вайна дехьара-сехьара нахага уха цIогIарч вIалла лергах кхетацар цунна».

КIалхаръяьле дIайода. Цо даьр дIахайча, из лочкъаю, кIалхарйоаккх Iаьдала болхлоша: юртдас, участкови милиционера, кхычар. «ЦIаккха пхьена е кхычоа саг вувлга къоабалдеш хиннавацар Къоасам, бакъда хIанз Саварбик верах дагахьа Мадина вIалла бехке яцар цо». «Кхыметтел Мадинас Саварбик веро лоаманхошта хьалхашка дикка лакхдора цун сий». Нийса дий-те цу лоаманхошта хийттар? Из уйла йосс дег чу. Из духьала йолаш цхьаккха хIама мича даьдар веннача зIамигача сага. Укхаза, вай даьша оалаш ма хиллара, «кхалсаг бIена юкъе йоде а чIоагIа хила еза». Цудухьа, цу тIа бувцача лоамарошта фуннагIа хийттадале а, Мадина дика йоI яр оалалуц сога. Цун нанна Маккийна а хет из иштта, ший йоIах дог лазе а. «Iумарбик, цIа дохаш латт вай, кхуврч шеллуш латт», — оал цо ший дезала тIа мел кхаьча доакъазал дагаехе. Укхазара хьайоагIаш я романах тилла цIи а.

Ший ираз ше доадир Мадинас. Из чIоагIа езаш вар Асхьаб, цунна а везар из юххьанца. Бакъда цо далийтача гIалато хоадабир царна юкъе хинна бувзам. Уйлаш ю цо: «Енна дIаяллалца Асхьабах хьагаш яхаргья из, гаьнара хьежаргья из цунга, цун иразо, цун аьттоно гIадкхувлаш яхаргья».

Маккас аьннача тайпара, шелбелар цар кхуврч: Сардал лаьцар, дукхагIдола цун жа колхозага кхаьчар; Iумарбик вийра; Мадинас наьха зIамигача сагаца хьарамленаш лелаю, цох а наьха цIий хьарч; юххера воккхагIволча Мухарбикаца Буро тIа яха дIайода из.

Фу хул сел дукха йийцача колхозах, юллий из юрта? Колхоз юлл, цун председателалла хорж Берд. Из харжара бахьан да, хьаькъал долаш, сабаре, нахаца бувца мотт болаш, саг хилар. Цу хьакъехьа парте райкома секретара Сагиевс оал: «Тахан ткъо сов дезалаш мара бац колхозе баьхкараш, бакъда шу, ши шу далале, ала а ца дезаш, берригаш боагIаргба». Из нийса а да. Вайна ма харра, вай мехка дукха колхозаш хиннай, эзараш болча наха болх а беш, шоашта а Iаьдала а чIоагIа накъайоалаш.

Фу ала йиш я Ведзижев Ахьмада йоазон керттерча турпалах Сардалах бухсоццаш. Керда мел дола хIама дезаш вацар Сардал. Дегабуаме вар. Цхьанне бегашта е футтаройна аьннача хIамах а цхьа кIийле йийя, из айдора цо, нахалдоаккхар, доацача хIаманна духьал къовсам лоаттабе волалора. Ше витача, Iадда вахаргволаш вар из, бIаьшерашка ший даьй баьхача тайпара. ХIаьта а йоахкар цох цхьацца дика оамалаш а. Масала, кхыча къамий сий деш йола моттигаш гучаювл вайна цунгара. Къаьстта из хул Буро тIа дулх дохка вахача хана. ХIирий кхалнаьха сий деш, уж цо лоархIаш моттиг юкъейоалаяьй автора. Дулх эца тIаена ши кхалсаг, цар яххача тайпара дулх даьккхе, гIулакх дийя, дIайохийт цо. «Ший къаманчарел башха лархIацар цо хIирий кхалнах, сендухьа да а ца ховш, царца массаза гIулакхаца, эзделаца вар из». Сона хеташ, Ведзижевс ший уйлаш я укхаза Сардалга гIолла хьахьекхараш. Ахьмад ше а вар каст-каста хIирий мехка водаш, цигарча йоазонхошца хьоашал долаш, хетаргахьа, цу къаман кхалнаьха а сий дора цо. Укхаза Ведзижевс яхаш санна хет, мел во оамал йолаш хье вале а, лоалаха дахача къамий е моллагIча кхыча къамий кхалнах лоархIаш хила веза саг.

Цхьаькха цхьа моттиг я, Сардала бакъахьара оамал хьакъодаеш. Из Буро тIа дулх дохкаш латтача хана, цунна юххе ер санна дулх дохкаш латтача гIалгIачо мурдех во къамаьл ду. Цо яхачох, цу мурдаша деш хIама дац, ма могга дулх дуалга мара. Каш а наха шоаш доаккх, мерчи а шоаш долл, дIа а шоаш волл. Цо дувцачоа раьза хилац Сардал. «Мурдаш, — оал цо, — бусалба дина лард хьаллаьца нах ба… Массанена эшаш нах ба уж… Из а ца кхетадой, Iовдала ва хьо». Укхаза Сардал харц ва ала йиш яц, хIана аьлча гIайгIа ена боахкача нахагара хало яйю цар, саготон дакъа шоашца дIахьу. Мичча беса дале а, Сардал харц турпал ва, заманца дIа ца водаш, цунна духьалвала гIерт из. Дуккхача наха эшар, цар лехар теркалдиц цо. Цун ший дуне, ший вахар да, нах цу юкъе ца гIийртача бакъахьа хеташ а ва из ше.

Кхы а ба романа тIа, керттера беце а, бакъда юртарча бахархой вахаре йоккха моттиг дIалоацаш бола нах. Цхьабараш бакъахьара турпалаш а ба царех. Иштта ва романа тIа вувцаш вола ГIойтмар. «Дика дийша вар, цIена эрсий мотт ховра. ХIара денна хIана дешац аьнна, Буро тIара да а дайя, морхI биззе газеташ дешар ГIойтмара». Цул тIехьагIа наха дунен тIа доалла хIама дувца волалора из. Къаракъ молаш ва ца аьлча, цох ала во хIама дац юртахой. Из мелча а, нахаца гIожа воацаш, хул. Дикка гIо ду ГIойтмара керда вахар кхоллача даькъе.

Юртда Къоасам а ва ишттачарех. Колхозий моастагIаша теха тепча кхет цунна, кулга чов еш. Бакъда цхьа моттиг кхеллай Ведзижевс, из кIеззига гоалваьннав аьнна хетийташ. Мадинас тепча йийтта, Саварбик вийнача эггара хьалха тIакхоачачарех ва из. Сиха из Iаьдалах лочкъайий дIаюг цо, цул тIехьагIа Джабигага Iайха техай тепча аьле лоткъам бе оал. Из дувцар ва кердача Iаьдало оттаваь юртда. Нийса дарий цо даьр? Из хаттар отт дег чу.

Мотт хоза болаш, атта ешалуш я Ведзижева роман, кхыйола цун произведенеш санна. Цун юкъе нийслу кIоарга хьаькъал дола дешаш, бе-бе кицаш. Царех цаI укх романа тIа мара хеза а дац сона. Из да «массаза латтац молланна байрам, оалаш да гIаьзлой» яха кица.

Арадоаккхаш издательствос даьча орфографе гIалател совгIа, кIеззига нийса йоацаш моттигаш гучаялийтай автора ше а. Масала, «мисхала зираттал» ала дезача, «мирцхала зунгаттал» аьннад романа тIа. Вешта, из-м кхычарех тара ца хила, шийна ховшшехь, даь хила тарлу цо. Дулха чIегилгах йоазонхочо «дулха кусок» аьннад. Вешалках «хIамаш йоадорг» алар а дукха нийса хетац, укхаза кхыдола, дикагIа дужа дош лаха дезар аьнна хет. Нагахьа санна пенах дIаетташ е уй тIа Iоувттаеш из яле, цох мIара аьлча нийсагIа хургдар.

БIарчча хьаийцача, дика язъяь роман я Ведзижева «Шелбенна кхуврч» яхар. Дизза сурт диллад цо ювцача хана хиннача вай мехкарча хьала, хьахьекхай наьха тайп-тайпара оамалаш. Цо вай литературацарча кхыч романашта юкъе йоаггIаш йола моттиг дIалаьцай.

С. Арчаков,

йоазонхо


Ещё новости о событии:

Ха дIайоде а, вахар хувцалой а, нах эргабувле а, вай литературан юкъе хулаш дола хувцамаш сел дог деладеш а дац.
12:21 05.09.2017 Skforussia.Ru - Магас
Ха дIайоде а, вахар хувцалой а, нах эргабувле а, вай литературан юкъе хулаш дола хувцамаш сел дог деладеш а дац.
11:32 05.09.2017 Сердало - Магас
 
По теме
Корта хьаллаьца вагIа Жантмар. Мело хьежа малх мара, цхьаккха хIама дац тахан цун дог хьоасташ.
Бераш – вай кхоане я. Тахан вайга хьа а кхаьча, вай леладер, кхоана шоаш вай ханага хьаайттача, вайгара дIа а ийца, дIахо дIадахьа дезараш ба уж.
Дукха нах баьхаб, хIанз а бах вай мехка, шоай гIулакх тIехьатетташ, мел йоккха хало шоашта хуле а, къаман юкъара гIулакх хьалхадоахаш.
ДIадолалуш да дешара керда шу. МоллагIча сага лов ший бер дика дешаш хилар, цунга гIолла хьаькъал Iомадаь, из вахаре дика дIанийсдалар, атта, хоза ираз долаш дахар.
Дукха ха йоацаш ГIаьбартой-Балкхарой республикерча Султан Ураган яхача иллиалархочунга ладувгIаш вагIаш, цо юха дагайохийтар сона 70-ча шерашка хинна Наьсареи цу ханара цун кагий нахи.
Дукха ха йоацаш, газето дийцар профессора Дахкильгов ИбрахIима 80 шу дизара хьакъехьа.
(дувцар) Боккхача новкъа а даьнна, баIай босах хьалдийрзар юртара жаIул.
         Программные средства (мобильные приложения) родительского контроля, устанавливаемые и на техническое устройство (как правило, смартфон), находящееся в пользовании родителя, и на техническое устройство,
Персональные данные, содержащиеся в личном кабинете на портале защищены современными средствами информационной безопасности.
С 2020 года в России появились электронные трудовые книжки. С того момента свыше 3 тысяч работников в Республике Ингушетия подали заявление о переходе на электронную форму записей о своей профессиональной деятельности.
Персональные данные, содержащиеся в личном кабинете на портале защищены современными средствами информационной безопасности.
Мобильный сервис «СВЕТ ОНЛАЙН» создан для удобства потребителей электроэнергии, в рамках внедрения современных цифровых решений в передовых отраслях экономики.
Персональные данные, содержащиеся в личном кабинете на портале защищены современными средствами информационной безопасности.
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Суд апелляционной инстанции по уголовным делам Верховного суда Ингушетии 28.03.2024 рассмотрел материал досудебного производства по апелляционной жалобе защитника на постановление Магасского районного суда,
Верховный Суд
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования