ЗУЛАМХО ЛАЦАР

ЗУЛАМХО ЛАЦАР
Фото: serdalo.ru

Сийсара техача цIеро сатем боабаь нах хIанз а хьаухар Хамберда коа. Дукха ха яцар, из укх юрта ваха вена. Сибрера цIабахка мукъа беннача шерашка, цIа ца воагIаш, юхасецавар из а цун дезал а. КIеззига кхы а болх бича, машин эца ахча вIашагIкхетарга сатувсаш. Шин-кхаь шера болх баь, цигара «Москвич» яха машин а йоалаеш, вера Хамберд, ший мехка воагIача хана. Отара кIалха дIачуэза латтар из, тIеххьарча массехк кIира. Ара шийла Iа дар, кIоарга лоа уллар. Цунца лелачул, гIаш лелар аьттув болашагIа дар. Иштта латтача, яьгаяр из. Ше яьгаяцар, наха йоагаяьяр. Лийлха дIадахадар кизгаш, лала йиш мел яр лаьладар, кIурз тIабилла къайладаьннадар басар, гIандашта чура хьаувзабича санна, хьабагIар баьга боамби. Чудийттача лайх, хий а хинна, тIаккха юха ша хиннабар. Вешта аьлча, Хамберда машен хIанз йоацаш яр.

НаIарга сецар милице болхлой боалабеш ена «Победа». Эггара хьалха, фусам-даьна тIа а вена, кулг хьакховдадир, кIайбенна корта а болаш, лохорча дегIара, теннача сага:

Следователь Саварби. Фуд хиннар? Мишта нийсденнад ер?

— Ах бийса яьлча, лелхача машена кизгаша сомадаьхар тхо, — аьлар Хамберда.

— Новкъост следователь, хьажал, — йовлакхаца цхьан йистера хьа а лаьца, кIала банка яхьаш воагIар берашха зIамига саг.

— Мичара яхь Iа из?

— Уккхаза, яьгача машина юххе, латтар. Бензин да чурдар. ХIанзалца укх коа хиннайий хаьттадар аз…

— ПIелгий лар йисайий хьажа. Карт даккха, — лоацца амар делар полковника. Лай тIа йисача ларашка хьажалаш. Когий ларашка ях шоана аз.

Дукха баьгIар Хамберди Саварбии цхьацца дувцаш. Юкъ-юкъе хатарца дувзаденна хаттараш телар следователа.

— Дов долаш нах барий шун?

— Сел доккха, чIир леха дов долаш нах-м бацар. Цхьацца лоадам боаца хIама бахьане нийсъенна хийрал ца йийцача.

Цар къамаьл мел ду, ков тохкаш лийлар къона следователаш. Дукха сурташ даьхар, маьчей лараш зийра, шедар дIаяздир. Хьаж йоаха жIали доаладаьдар зуламхой лаха. Пайда хиланзар. ЦIи йоаеш баьхкарий а зуламхой а лараш вIашагIъийнаяр, фу мичад ховргдоацаш.

Ваха дагахьа гIеттар Саварби:

— Кастта е «хIаа» е «ак», аьнна, хоам бергба хьога, — аьлар цо Хамбердага. – ХIанз хьога ала ер ма дий аьнна хIама дац са. Шо даьннадий? – дIавийрзар из ший новкъосташкахьа.

— Даьннад, — аьлар шинне а цхьан ашарах.

— Беша хьежадий шо?

Шоайла бIарахьежар кагий нах. Саварбе цу миноте кхетадир цун маIан.

— Беша-м фу хургдар? – аьлар цхьанне. Вож баламаш увзаш латтар.

— Ма къамаьл дар из – «беша фу хургда?»! – Лай тIагIолла керча лай бурилг санна, бешара ниI йолчахьа тIавахар эпсар. Хьа а ца еллаш, лохача цунна тIагIолла тIеххьежар из.

— ЦаI… Кхы-м яц. Сийсара укх беша цхьа саг мара хиннавац. Хамберд, маршкиш, хьажал уж лараш йита саг шоай вий. Цар тIа ког ма тохалахь.

НиI дIайийлла, лоралуш дIабеша ваьлар ковна да. Iо а хайна, дикка ваьгIачул тIехьагIа, дезденнача дегIаца, халла ураэттар из. Йистхила сиха вацар. КIалхара борд Iоолладеннадар. Юха а IотIахьежаш а лаьтта, аьлар:

— Сона дагада, тха коа хиннабац укх тайпа когагIирс. Ай мичара! Укх коара саг вац.

ХIанз дIабеша ваьлар полковник ше а.

— Дагадохал. Оарцанха баьхкарех саг ваьларий укхазахьа хьа.

КIеззига уйла еш а лаьтта, дIаяха бийса юха дага а лаьца, Хамберда аьлар:

— Нахага хьежа дукха паргIата вацар со сийсара, бакъда сона белггала дагадоагIа, бешагахьа саг дIа ца ваха хилар. Цу наIара юхе лаьтта лай гув бар аз цIер тIа тийсар.

Нийса йоахар Хамберда. ЦIи яьлча эггара хьалха араийккхар а, из яйна, нах дIа-юха боххалца, беша Iочуводача латта лай гув цIи йоае дагахьа цо машина кабинка чу тийсар а, из вар. Цхьан юкъа, саг йист ца хулаш, ха эттар. Шевар доккхийча когаша тоIадаьча лай зем беш вар.

— Новкъост полковник, нишка йолхаш ма йий уж лараш. Зуламхо иштта паргIата хургварий-те?

— Сабар, сабар. Иштта ма ала Iа. Цунна дола жоп хIанз а кийча дац. Ха еза цу гIулакха.

Кога лараш яьха, Хамбердага Iадика а йийца, дIабахар милице болхлой.

ШоллагIча дийнахьа ларий сурташка хьожаш, уж беша хIана нийсъеннай уйла еш вар Саварби. Делкъа ха хила йоаллар, из гIулакх мишта тохкаргда ца ховш из вагIа. ЦIаьхха, цхьан хIамо къоагадича санна, сийрдадаьлар цун бIаргаш. Ураэттар:

— Цамогаш хинначох тара ва из зуламхо. Ахкарга барч… Сатоха могаш хиннавац, ара ца вахача.

ДIахо дагахьа из деррига сурт духьалдера цунна. Цу тайпара зулам де вода саг, цхьа уйла вокх уйлах хоттар цо, шеддола хIама эза, диста мара водаш хилац. Кхыметтел нишка ваха а хургва, аравалалехь. ХIаьта а цу къемата юкъегIолла ара вахав. ХIана? Цу хаттара дала цаI мара жоп корадинзар Саварбена. Из саг ахкарга барча шелал кхийтта а, каст-каста ара ца вахача Iелуш а хиннавац. Цох хIанз бокъонца тийша вар из.

Сихха зIы дIа а теха, шийца хинна ши новкъост чувийхар цо.

— Iоховшал. Сога дикка ладувгIалаш. Вай дIадоладаьча гIулакха бух нийса гучабала тарлуш ба. Де дезар фуд? Республикан кхаь районе кхоъ поликлиника я. Шо шиъ МагIалбика, Шолжа районашка гIоргва, хIаьта со – Наьсаре. Цига учёте латта ахкарга барча лазар мел долча маIача наьха тайпай цIераш, балха бола моттигаш, адресаш…Из да вайна эггара хьалха дезар.

Ше къамаьл даь ваьлча, новкъостий районашка дIа а бахийта, ше Наьсарерча поликлинике вахар Саварби. Цигарча лораца Сайпудинаца къамаьл дича, гучадаьлар, цу тайпара унахой дукха боацилга. Верригаш – иттех саг. Цар лазараш дIаяздаь карташ следователа хьалхашка Iо а даьхка, ший балхага хьажа вахар лор. Цхьацца хьаэцаш, чIоагIа зем беш, хьежар из царга. Бакъда цар тIа дIаязбаьраш е геттара къаьна нах бар е кхалнах хулар. Юххера а царех цхьа карта хьакъоастадир Саварбе. Вожаш дIахотетта, чувийхар лор.

— Ер малав? Фу саг ва? Дукха ха йий цамогаш вола?

Карта массехказа тIакIалтIадоаккхаш хьежа ваьлча, Сайпудина аьлар:

— Шовзткъа иттех шу долаш саг ва. Хала да цун лазар. ЗаIапхо ва. Болх беш вац.

— Каста аха везаш вий ара?

— Дукха ха йоацаш эттIаваьчул тIехьагIа, шуша эллай цунна. Дийнахьа цкъа…

ХIанз ше гIалатваьннилга кхетадир Саварбе. Из вацар цо леха саг. Ерригача районе вацар ишта унахо – зуламхо. Сайпудина баркал аьнна, бехк ца баккхар дийха, шортта араваьлар из. КIалха хьежаш латта машин дIа а яхийта, гIаш, корта чу а белла, воагIар Саварби. Наькъ тIара лоа тоIадеш лийннача итташ болча наьха лараш зувра цо, цар тIара цхьа хIама деша воаллаш санна. ХIаранеца сага оамал, кхел зувра. Гой, ер. Цхьан кога лар кIоаргагIа я, вокханъяр – тIехигагIа. Из ког лазаш, Iо ца отталуш хиннаб лерттIа. Укхун маьчеш кIалхара ийттIа хиннай. Дукха ба таро йоацаш. Ер – гурахьа лелабу когагIирс. Иштта уж уйлаш ешше, балха дIакхаьчар из. Корашка йоага лампаш бIаргаяйча, гIадвахар дедар юхь тIагIолла. Новкъостий цIакхаьчаб-кх хIаьта, аьнна, хийтар. ЛагIаш тIагIолла дайгача боларца урагIведар полковник. НиI дIа а йийлла, ер чуваьлча, шаккха укханга хьежаш Iара. Шийна тIера полтув дIайоаккхаше:

— ТIаккха, дувцал аргI-аргIагIа, — аьлар цо.

— Са-м дувца а хIама дац, — йистхилар аьрдехьа латтача гIандаш тIа дIанийсвенна воккхагIвола лейтенант. – Цига, унахой меттел, цу лазара дарба ду лор а вац.

— Ой! Мича ух цу тайпара цамагар кхийтта района бахархой?

— Кхыча районашка дIахьежабу.

Юха а дижар Саварбе гIадвахар. Корадаь хинна зулама дух, юха а довш, карардоалаш латтар.

— Iа фу аргда? – дIавийрзар вокх новкъостагахьа.

— Ши саг ва из лазар долаш. ЦаI пенсе ваха, болх беш вац. ШоллагIвар района хьун боахаме къахьегаш ва, хьу хьокхаш.

ХьалмагIваьнна, дIадийхар цо шоллагIчох дола йоазош. Борд-бордагIа деша волавелар:

— Гоалхороев Ахьмад-Гири. 40 шу. Цамогаш вола — пхелагIа шу. ХIара 10 – 15 минута, ара ца вахача ца Iелуш, ха йоагIа. Къаьстта Iай, шийлача хана…

Цигга кхоачалора йоазув. Доккха са даьккхар Саварбе. Цар из кхетадир, ер ва из, яхаш санна.

Iуйрийна шоаш МагIалбике гIорболга дIахайтар цо зIамагIболча следователашка. Шоашца герз хилийта а аьлар. ШоллагIча дийнахьа районни центре бодача новкъа гIолла йодар пхе сага лаьрхIа йола машин. Шофёр а волаш, виъ хIанззе а цу чу вагIар. Цхьаькха цаI чухоаве моттиг яр. Бакъда царна хIанз а хацар из цаI тахан короргва е вац. Хьун боахама наIарга сецар машен. Директора кабинете массехк саг вар. Хьаьший чубаьлча, уж дIа а баха, кулгалхочунца цхьаь висар Саварби а цун новкъостий а. Шоашта везача сага цIи яьккхача, из хьун юкъе херх хьокхаш ва, аьлар хьакима. Хьун юкъе чубаха безаш дар гIулакх. Цу тайпарча наькъашка баьнна боаца кагий нах хала лелар къаьнарча попашта, нажашта, хьехашта юкъе. Цкъаза, чIоагIа ткъамаш теха, гIеттача хьаргIо е хенахзIокьеттарго бIарчча лай токхам IотIахоарцабора. Каст-каста нийслора лай тIа, кхаьчача эстенна ког тIалайзача санна йола цIел. Уж цогало ший пхьор е марта диа моттигаш яр. Бувхьаш, хьоцар дувлаш, этта болаш, дIакхаьчар уж шоаш белгалъяьча моттиге. Iохийца лергаш дола кий а туллаш, акхаргахьа букъ болаш, херх хьокхаш воаллар телогрейка ювха саг. Цу сахьате цун когаш тIа бIарг тIаэттар Саварбе. Йиткъа, гурахьа ювхаю ботинкаш яр тIайийхараш, чухьа тхан пазаташ а йийха. Цецваьлар Саварби. Укх шелалах, аьнна, хийтар цунна.

Юххера хьавийрзача, Ахьмад-Гири вар, герга юхь а йолаш, мерий дукъ долчча пхорагIа муа боаллаш, шера белаж а низ бола пхьарсаш а долаш саг.

— Шийла еций когашта? – пIелг тIахьекхар Саварбе.

— ХIа, — вехано велакъежар Ахьмад-Гири. – Цхьаькхаш я са. ЙIайхагIа. Тоаяйта дIаеннай.

ТIаккха мара зензар директора а ший болхлочун когагIирс.

— Бутт-м бац цIена, йIайха иккаш акхарна дIайийкъа.

— Ма яхий аз, тоаяйта дIаеннай… Сабарделаш, со хьавоагIа шоана, — аьлар, кхы лоатта ца веннача болхлочо. ДIаюстарваьнна, цхьа юкъ яьлча, юха гучаваьлар из. ХIанз а белггала кхетадеш вацар из, ше волча баьхкараш малашб, цар фу леладу.

— Укхазар вай къамаьл шийла хургда. Дукха га йиш яц тхога, — аьлар Саварбе. — Дукха ха йий Iа иккаш тоае дIаенна?

— Цхьа-ши ди.

— Цул хьалха Iа болх баь, хьу хьекха моттиг малагIа я, из гойтал тхога.

— Цхьа километр дIадаха деза, — дегазо бат эзар Ахьмад-Гире.

— ГIоргда-кх тIаккха.

Ахьмад-Гири хьалха а волаш, цо никъ хьехаш, хьу хьекха мукъаяьннача лаьттан йоккхача кIаьд тIа дIатIаайттар милице болхлой.

— Ер я-кх.

Лаьтта Iохьежар Саварби. Белггала гуш яр кхыча маьчей лараш. ВIалла шеко яцар Хамберда бешеи уккхаза хьун юкъеи хиннараш цхьан сага лараш хиларах. Шоайла бIарахьежар хьаьший. Дегабуам бир Ахьмад-Гире а.

— Новкъостий, — аьлар полковника, — дIахора къамаьл милице районни отделене дергда вай. Хьо тхоца дIава веза, Ахьмад-Гири. Новкъа Iа тоаяйта дIаенна маьчеш а хьаэцаргья вай.

Маьркъажа боад къовлалуча хана, цIакхаьчар милиционераш. Чуваьккха Iохоаваьча Ахьмад-Гирена хьалхашка, истола тIа, Iоовттайир тоаяйта иккаш. Бакъда цар айраш хьалха хиннарех тара дацар. Керда лардаш техаяр царна. Шортта дIатIаваха, оззаяь, ший низ болча пIелгашца керда теха айраш Iо а даьха, лаьтта Iокхайсар Саварбе. ТIаккха иккашта юххе Iодаьхкар, Хамберда беша даьха сурташ. Цар тIа IотIахьежача, Ахьмад-Гире бIаргашта хьалхагIолла чакхдаьлар массехк бийса хьалха ше мел леладаьр.

Массайтта шу хьалха, Сибре волаш, колхоза ши бежан дигадар цо лочкъадаь. Бус урс а хьекха, дулх гаргарча наха дIа-юха а дийкъа, чураш тхов тIа дIаоттаяьяр. ЦIагIа чу а хьежа, дIайодача милиценна бIарга а гуш, тхов тIара дамагIа дахьаш доагIача жIале гучаваьккхавар къу. Из жIали хиннадар лоалахочун Хамберда. Лаьца вихьача Ахьмад-Гирена ворхI шу ха техар. Цу тIагIолла этта дов дар царна юкъе хиннар. Ше лаьцачара цIавеча денз, чIир леха никъ лийхабар цо. Юххера, цун ка яьлар довхочун машенах цIи тоха…

— Кхо-йиъ бийса хьалха мичахьа вар хьо? – хаьттар Саварбе.

— Дага-м дагIац.

— Уж маьчеш хьа йий?

— Я.

— ДIавига из, — аьлар следователа. Ахьмад-Гири набахта соцавир.

Кхы массехк ди даьлча, гучадаьлар кIала банка тIа хинна кулга пIелгаш а хьун болхлочун долга. ГIулакх техка а, зуламхо гучаваьккха а ваьннавар. Доккха са даьккхар Саварбе. Дика хетар, ше гIалат ца ваьнна, къаьстта а къонача болхлошта хьалхашка.

Автор: Арчаков Сали

Ещё новости о событии:

Сийсара техача цIеро сатем боабаь нах хIанз а хьаухар Хамберда коа. Дукха ха яцар, из укх юрта ваха вена.
23:07 20.09.2017 Skforussia.Ru - Магас
ЗУЛАМХО ЛАЦАР - Сердало
Сийсара техача цIеро сатем боабаь нах хIанз а хьаухар Хамберда коа. Дукха ха яцар, из укх юрта ваха вена.
21:22 20.09.2017 Сердало - Магас
 
По теме
Общероссийское общественное движение «Бессмертный полк России» дал старт творческому конкурсу «Мы этой памяти верны», посвященному незабываемому подвигу солдат Красной армии в годы Великой Отечественной войны — битве за Ржев.
Историки реставрационной компании «АСМ Групп» обнаружили авторские чертежи каменных оборонительных башен Назрановской крепости, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе организации.
В Государственном музее изобразительных искусств Республики Ингушетия открылась выставка произведений живописи «Вместе с Россией!».
Микаил Гуцериев стал триумфатором Российской национальной музыкальной премии «Виктория», церемония награждения которой состоялась на днях, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Министерства культуры республики.
Государственный музей изобразительных искусств Ингушетии получил в дар от известной художницы Индиры Ильясовой две картины ее кисти — «Осень» и «Маленький джигит», сообщил нашему изданию представитель учреждения.
Махмуд-Али Калиматов поздравил военнослужащих и ветеранов управления войск национальной гвардии по региону с профессиональным праздником, сообщили газете «Ингушетия» в пресс-службе Главы и правительства республики.
В ОФСИН России по Республике Ингушетия прошли пожарно-тактические учения - ОФСИН по Республике Ингушетия Сотрудниками ведомственной пожарной охраны ОФСИН России по Республике Ингушетия совместно с работниками пожарно-спасательной части № 4 г. Карабулак МЧС России по региону были проведены занятия,
ОФСИН по Республике Ингушетия
Суд апелляционной инстанции по уголовным делам Верховного суда Ингушетии 28.03.2024 рассмотрел материал досудебного производства по апелляционной жалобе защитника на постановление Магасского районного суда,
Верховный Суд
Корь - это острое инфекционное заболевание, характеризующееся общей интоксикацией, воспалительными явлениями со стороны слизистых глаз, носоглотки, верхних дыхательных путей, характерной сыпью.
Роспотребнадзор
В рамках реализации всероссийского проекта «ДоброВСело» врачи Сунженской центральной районной больницы совместно с волонтерами-медиками провели масштабное профилактическое мероприятие в сельских поселениях Чемульга и Аршты.
Газета Ингушетия
Стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности» - Министерство Образования С 20 марта стартовал региональный этап Всероссийского конкурса исследовательских проектов «Без срока давности», который продлится до 10 апреля 2024 года.
Министерство Образования